درباره «انگاریوم» مشهد، دومین آسمان نمای کشور | زحل در میان زمین!

سیده نعیمه زینبی | شهرآرانیوز؛ آسمان همیشه برای انسان جذاب بوده است. چه روز، آن گاه که ابر‌ها در آن می‌رقصند و چه در شب که ستاره‌ها بر سقف زمین سوسو می‌زنند. «انگاریوم» گویی قرار است که ما را به این دنیای عجیب و با شکوه ببرد. قرارمان یکی از همین شب هاست تا جای آسمان خدا به سپهر سه بعدی بشرساز چشم بسپاریم و دل بدهیم تا گوشه‌ای از شکوه کائنات پیش چشمانمان گشوده شود؛ جایی که روی پرده ۳۶۰ درجه انگاریوم که در پهنای ۱۱ متری پیش چشمانمان گسترده شده است، می‌فهمیم که زمین چه تنها به حیات خودش در بی نهایت هستی ادامه می‌دهد و ما چقدر کوچکیم.

البته کودکان و نوجوانان قرار نیست به این بُعد فلسفی ماجرا دقیق شوند. آن‌ها با انگاریوم به فضای سفینه فضایی می‌روند که منتظر است تا با زمین گفتگو کند و درباره دنیای بزرگ و جذاب آسمان به آن‌ها خبر بدهد. صادقیان، مدیر اجرایی انگاریوم، از شروع ساخت این سازه و فعالیت‌های آن می‌گوید و ما را در هفته جهانی نجوم به این گردش علمی تفریحی می‌برد. این ظرفیت در صورت معرفی می‌تواند برای گردشگران و زائران هم جذاب باشد.

ساختمانی شبیه یک سیاره

از در شرقی دانشگاه فردوسی به سوی میدان بزرگی می‌رویم که سردیس بزرگ شاعر نامدار ایرانی در میان آن، جا خوش کرده است. گردش ۳۶۰ درجه دور میدان ما را به سوی دانشکده علوم و کوچه لرزه نگاری می‌برد. سازه انگاریوم را که چهره‌ای آشنا دارد، پیش از این در ساختمان رصد خانه‌ها و افلاک نما‌ها دیده ایم. مدور و چشم نواز که هرچه هم هنرمندانه ساخته شود، تقلید ناشیانه‌ای از سیاره بی نظیر زحل است. برای مشتاقان راهی برای نزدیک شدن و کشف رمزوراز آسمان‌های دور جز حضور در این فضای مصنوعی وجود ندارد. چندپله مخاطب را به سوی فضای داخلی هدایت می‌کند.

طراحی سازه انگاریوم را دانشجویان دانشگاه فردوسی انجام داده اند. سیاره زحل با نوار افسونگرش، الگوی طراحی این ساختمان است که با محیط زیست هم همراه است. ساختمان ۷۰ درصد با خاک در تماس است و با صرف انرژی کمتر گرم یا سرد می‌شود. سیستم جمع آوری آب باران نیز به کمک گیاهانی می‌آید که در محوطه انگاریوم حاضرند. ۶۰۰ مترمربع محوطه افلاک نماست که با سالن انتظار ۲۰۰ مترمربع و ۱۰۰ مترمربع سالن نمایش، انتظار مشتاقان آسمان را می‌کشد. هنوز تا شروع برنامه چنددقیقه مانده است و افراد دورتا دور سالن چشم می‌کشند تا به سوی دنیای شگفت انگیز کهکشان‌ها هدایت شوند.

تجربه حضور زیر یک آسمان مصنوعی

بالارفتن از پله‌ها یعنی زمان چندانی تا شروع برنامه نمانده است. حضور خانواده‌ها در این برنامه به چشم می‌آید. پدر و مادر با همراهی یک نوجوان یا همسران جوان، جایی برای خودشان میان صندلی‌ها می‌یابند و می‌نشینند. فضا یاد سینما را در ذهن زنده می‌کند، با این تفاوت که وقتی در سینما هستیم تصویر دوبعدی را تجربه می‌کنیم، اما وقتی روی صندلی‌های قرمز رنگ نیم کره انگاریوم می‌نشینیم و با اشاره انگشت بر اهرم کوچک، آن را تخت می‌کنیم، با نمایش ها‌ی ۳۶۰ درجه سرو کار داریم.

سینمای ۳۶۰ درجه به دنبال شبیه سازی حضور در فضای دیگر است. تجربه احاطه شدن با تصویر، تماشاگر را به درون دنیای تازه می‌برد. ذهن انسان دچار خطا می‌شود و فکر می‌کند در آن فضای تازه حضور دارد. انگاریوم تجربه یک سفر فضایی است؛ برای انسان که نمی‌تواند وارد فضای آسمان بشود و آن را از نزدیک تجربه کند، آن را شبیه سازی می‌کند. دانش آموزان و خانواده‌ها و حتی زائرانی که از شهر‌های مختلف به مشهد می‌آیند، مخاطبان این نمایش هیجان انگیز هستند.

دانش بنیان در سخت افزار و نرم افزار

مسیری که آن‌ها پیموده اند تا اکنون آسمان نمای آن‌ها در دانشگاه فردوسی مستقر شود، به راحتی پیموده نشده است. آن‌ها از خاک شروع کرده اند تا به آسمان برسند. اقناع دانشگاه و سرمایه گذار راحت نیست، به خصوص وقتی چند جوان با یک طرح راه می‌افتند تا کسانی را که دیگر از شور جوانی گذر کرده اند، راضی کنند.
یکی از سنگ‌های بزرگی که آن‌ها از جلو پای خودشان برداشتند، جلب حمایت دانشگاه بود.

در ابتدا، آن‌ها نمونه‌های اولیه‌ای ساختند که مورد توجه مرکز رشد دانشگاه قرار گرفت. با حمایت این مرکز، تیم سر و شکل بهتری گرفت تا بتواند محصولاتی را که می‌سازد، به بازار ارائه کند. شرکت از محل درآمد‌های خودش دوباره سرمایه گذاری کرد و تجهیزات پیشرفته تری ساخت. رشد خطی شرکت در بازار آن‌ها را به یک ثبات مالی رساند تا اکنون یک تیم ۲۴ نفره در کنار هم کار کنند و محصولاتشان به سراسر ایران سفر کند.

«ما تنها مجموعه ایرانی هستیم که در حوزه تصویرسازی ۳۶۰ درجه کار می‌کنیم.» این ادعایی است که صادقیان، مدیر اجرایی مجموعه، بر آن تأکید می‌کند. آن‌ها سعی می‌کنند دانش نجوم را به شکل بومی عرضه کنند و عنوان دانش بنیان را نیز به همین دلیل کسب کرده اند. سال ۹۴ مجوز دانش بنیان را در حوزه سخت افزار تصویرساز ۳۶۰ درجه و سال ۹۷ مجوز دانش بنیان در زمینه نرم افزار آسمان نما را گرفته اند.

آن‌ها اکنون در حوزه تولید محصولات دانش بنیان درزمینه ترویج علم نجوم به صورت خاص و محصولات علم فیزیک به صورت کلی‌تر فعالیت می‌کنند. ساخت تصویرساز‌های ۳۶۰ درجه که در آسمان نما‌ها کاربرد دارد، یکی از حوزه‌هایی است که این شرکت به آن ورود پیدا کرده است. آن‌ها از نمونه یک و سه متری شروع کرده و به ۷ و ۱۱ متر رسیده اند. یکی از آخرین نمونه کارهایشان در سال ۱۴۰۰ رصد خانه کوشیار گیلان است که آن را تجهیز و راه اندازی کرده اند.

انگاریوم عضو «آی پی اس» است

مجموعه انگاریوم در سال ۱۳۹۸ عضو مجمع جهانی آسمان نما‌ها (IPS) شده است. این مجمع به صورت ماهانه، نشست‌هایی برگزار می‌کند که کارشناسان انگاریوم نیز در آن به صورت برخط شرکت می‌کنند. بسیاری از مسائل روز که آسمان نما‌های بزرگ و به روز دنیا با آن دست وپنجه نرم می‌کنند، در این اجلاس‌ها مطرح می‌شود که تجربه بسیار خوبی برای دیگر شرکت کنندگان است.

سال ۲۰۱۹ موزه علم و فن آوری پکن، فراخوانی برای کار‌های علمی و پژوهشی در سراسر جهان می‌دهد و دوره «آموزش سرگرمی‌های علمی و ظرفیت سازی برای کودک و نوجوان» آن‌ها از ایران انتخاب می‌شود تا کارشناس آموزشی شان با هزینه موزه پکن در یک دوره آموزشی ۱۵ روزه شرکت کند؛ دوره‌ای که هنوز از نتایج علمی و تجربیاتش در طراحی‌ها و پروژهش‌ها استفاده می‌کنند.

دانشجویان فیزیک، هسته اولیه مجموعه بودند

هسته اولیه شرکتی که اکنون به نام شرکت دانش بنیان انگاره فیزیک توس می‌شناسند، از هفت دانش آموخته کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته فیزیک دانشگاه فردوسی در سال ۸۴ تشکیل شد. آن‌ها می‌خواستند تصور عموم مردم را که نمی‌توان از این رشته کسب درآمد کرد، در هم بشکنند و با استفاده از علوم پایه کارآفرینی کنند. این مجموعه در مرکز رشد واحد‌های فن آور دانشگاه متولد شد و پس از رسیدن به یک بلوغ، مسیرش را جدا کرد. کسب و کار و علاقه مندی در هم آمیخت تا مجموعه‌ای نوین شکل بگیرد.

از سوی دیگر، آموزش نجوم، دیگر دغدغه آن‌ها بود که از دوران دانشجویی با آن درگیر بودند و در سال ۹۰ همه این دغدغه‌ها را در قالب یک شرکت تعاونی دانش بنیان به ثبت رساندند. مجموعه آن‌ها از سرمایه‌های کوچک و تلاش‌های بزرگ شکل گرفته است و حتی یک سرمایه گذار عمده ندارد.

آن‌ها از سخت افزار آسمان نما شروع کردند، سپس به سراغ نرم افزار رابط و تولید محتوا رفتند. سال ۹۵ اعضای هیئت رئیسه دانشگاه فردوسی میهمان یک نمایش بود که در آن، نمونه کوچکی از طرح اجرا و موافقت آن‌ها گرفته شد. از سوی دیگر، بخش‌های مالی پروژه با کمک سرمایه گذار و استفاده از وام تأمین می‌شود. با همت دانشجویان فنی، همراهی دانشگاه و علاقه سرمایه گذار، پروژه ساخت شروع و طی دو سال ساختمان تکمیل و تجهیز شد و در نیمه دوم سال ۹۷ به بهره برداری رسید.
اکنون هسته علمی گروه، درس خوانده‌های رشته‌های فیزیک، مهندسی نرم افزار، زبان انگلیسی، مهندسی مکانیک و الکترونیک، کیهان شناسی واخترفیزیک هستند.

دومین افلاک نمای همگانی کشور

مجموعه در چند بخش فعالیت می‌کند: ارتباط با مراکز پژوهشی و مجموعه‌های علمی تفریحی، بخشی از فعالیت‌های آن هاست که قسمت بیشتر اقتصاد انگاریوم به آن ارتباط دارد. بخش فروشگاه تلسکوپ، محصولات اپتیکی و کتاب‌های نجومی، پاتوق علاقه‌مندان به این حوزه است و انگاریوم که رابط میان شهروندان با آن هاست و برای این گروه که شوق آموزاندن راه آسمان به انسان‌ها را دارند، شاید شیرین‌ترین بخش مجموعه است.

آن‌ها در هفته دو روز اکران عمومی دارند که یک روز مخصوص کودکان است و روز دیگر هم برای خانواده‌ها برنامه برگزار می‌شود. این مجموعه، یک مرکز ترویج علمی است با این هدف که مردم عادی بتوانند با افلاک آشنا شوند. در کشور‌های دیگر به خصوص آمریکا و ژاپن، آسمان نما‌ها شبیه سینما برای عموم مردم در دسترس است. صادقیان می‌گوید: چه خوب است تفریحی مورداستقبال قرار بگیرد که ذهن انسان را تکان بدهد. دنیای آسمان، عظمت خلقت و ناچیز بودن انسان را به رخ ما می‌کشد تا احساس خضوع همراه روح انسان شود.

جالب است بدانید نمونه‌های کوچک آسمان نما در مشهد وجود دارد که از آن‌ها بهره برداری عمومی نشده است. در کل کشور فقط دو مجموعه افلاک نما برای مردم در دسترس است که انگاریوم دانشگاه فردوسی، یکی از آن‌ها است. تاکنون بیش از ۳۹ هزار نفر آسمان را در پرده مدور انگاریوم دیده اند و از آن لذت برده اند.
این مجموعه علمی از پس تبلیغات گسترده در سطح شهر و رسانه‌های مکتوب برنمی آید. از همین رو آن‌ها از فرصت فضای مجازی بهره برده اند و بیشتر مخاطبان آن‌ها از این طریق جذب شده اند. برنامه‌ها ابتدا در فضای مجازی اطلاع رسانی می‌شوند، سپس علاقه‌مندان از طریق سایت می‌توانند بلیت تهیه کنند.

کلاس‌ها و آموزش‌ها

حدود سه سال است که دوره‌های علمی تفریحی برای کودک و نوجوان و دوره‌های ترمیک آموزش نجوم برای بزرگ سالان نیز در این مجموعه برگزار می‌شود. انگاریوم با همکاری انجمن نجوم مشهد، دوره‌های آموزشی ویژه بزرگ سالان برگزار می‌کند که افراد در پایان دوره با دریافت حد نصاب آزمون، گواهی نامه آموزشی دریافت می‌کنند. انگاریوم سعی می‌کند ارتباطش را با مخاطبش حفظ کند؛ صادقیان دراین باره اذعان می‌دارد: بسیاری از کسانی که اینجا با ما همکاری می‌کنند، کسانی بوده اند که روزی در کلاس‌های ما شرکت کرده و آن را ادامه داده اند. بسیاری از دوره‌های آموزشی آنلاین برگزار می‌شود و از نقاط مختلف ایران و حتی خارج از ایران در آن شرکت می‌کنند.

دوره‌های کودک و نوجوان نیز سعی دارد افزون بر آموزش دوره نجوم از طریق بازی و کار گروهی، تجربه تازه‌ای برای این گروه سنی بسازد. حدود یازده سال است که مجموعه، شرکت‌هایی فضایی شبیه سازی می‌کند و بچه‌ها در این بازی وظایفی را بر عهده می‌گیرند و پروژه‌هایی را به صورت تیمی انجام می‌دهند. کودکان و نوجوانان محصولاتی را حین بازی و انجام پروژه‌های علمی تفریحی می‌سازند که در بازارچه‌های انگاریوم عرضه می‌شوند. با این شیوه، آن‌ها در کنار آشنایی با دانش نجوم، کار تیمی و کارآفرینی را هم می‌آموزند.

از سوی دیگر، در هر فصل، دوره‌های متفاوتی در انگاریوم برگزار و محتوای جدید ارائه می‌شود. تیم تولید محتوا پیوسته در حال کار است تا اطلاعات علمی تازه با گرافیک و تدوین بهتر در اختیار مخاطب قرار بگیرد و آن‌ها دچار رخوت و تکرار نشوند. نوآوری و حرف‌های علمی تازه، مخاطب را به دفعات به انگاریوم می‌کشاند.
آن‌ها خدمات مشاوره را هم از افراد علاقه‌مند دریغ نمی‌کنند. افرادی که نیاز به راهنمایی در زمینه نجوم دارند، می‌توانند با مراجعه به انگاریوم در روز‌های زوج و در ساعت اداری، مشاوره بگیرند.